18 października 2021 r.,pod numerem wykazu UC101,Rządowe Centrum Legislacji opublikowało projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa. Projekt ten jest wykonaniem ciążących na Polsce zobowiązań związanych z implementacją do porządku prawnego Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.
W rozdziale drugim projektowanej ustawy, regulacji poddane zostały działania odwetowe wobec sygnalisty, osób z nim powiązanych i osób mu pomagających w zgłoszeniu.
Zgodnie z art. 2 pkt 2 projektu, przez działania odwetowe rozumie się bezpośrednie lub pośrednie działania lub zaniechania, które są spowodowane zgłoszeniem lub ujawnieniem publicznym i które wyrządzają lub mogą wyrządzić szkodę zgłaszającemu. Przepisy ustanawiają nadrzędny zakaz podejmowania jakichkolwiek działań odwetowych wobec zgłaszającego.
W myśl projektu za działania odwetowe uznaje się w szczególności niekorzystne traktowanie, w tym niekorzystne traktowanie w zatrudnieniu. Katalogtych działań określony został w art. 11 ust. 2 projektowanej ustawy, przy czym nie ma on charakteru zamkniętego.
Co do zasady zakłada się przyznanie zgłaszającemu ochrony zarówno przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem bez wypowiedzenia stosunku pracy, jak i przed innymi naruszeniami jego praw w szczególności: odmową nawiązania stosunku pracy, niekorzystnym ukształtowaniem wynagrodzenia za pracę lub innych warunków zatrudnienia, pominięciem przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą, pominięciem przy typowaniu do udziału w szkoleniach.Za niekorzystne traktowanie z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego uważa się także groźbę lub próbę zastosowania wcześniej wymienionych środków.
Zgłaszający świadczący pracę na podstawie stosunku pracy nie będzie mógł być w jakikolwiek sposób niekorzystnie traktowany w zatrudnieniu, chyba że pracodawca udowodni, że stosując dany środek kierował się obiektywnymi powodami, tj. innymi niż zgłoszenie lub ujawnienie informacji o naruszeniu. Ochrona ta obejmie również osoby pomagające w dokonaniu zgłoszenia oraz osoby powiązane ze zgłaszającym, jeżeli również pozostawać będą w stosunku pracy z pracodawcą zatrudniającym zgłaszającego.
Wobec zgłaszającego stosowane będą istniejące rozwiązania związane z ochroną stosunku pracy, przy poprawie jednak sytuacji procesowej zgłaszającego przez instytucję odwrócenia ciężaru dowodu.Zgodnie z projektem ustawy, zgłaszający zakwalifikuje się do objęcia ochroną przewidzianą ustawą, pod warunkiem, że w momencie dokonywania zgłoszenia będzie miał uzasadnione podstawy sądzić, że będące przedmiotem zgłoszenia informacje na temat naruszeń są prawdziwe i że informacje takie są objęte zakresem stosowania Ustawy.
Jak dodatkowo wynika z projektu, do roszczeń zgłaszającego w sprawach dotyczących niekorzystnego traktowania stosuje się odpowiednio art. 183d Kodeksu pracy, co odnosić się będzie do prawa żądania przez zgłaszającego odszkodowaniaw wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracęustalane na podstawie odrębnych przepisów.
Projekt zakłada objęcie ochroną przed niekorzystnym traktowaniem również osoby świadczące pracę na podstawie innej niż stosunek pracy (w tym umów cywilnoprawnych, takich jak umowy zlecenia i o dzieło oraz umów obejmujących tzw. osoby samozatrudnione) w stopniu możliwie zbliżonym do rozwiązań proponowanych w projekcie ustawy wobec osób pozostających w stosunku pracy i z uwzględnieniem oczywistych różnic wynikających z odmienności sytuacji prawnej osób świadczących pracę na podstawie innej niż stosunek pracy. Jednostronna czynność prawna obejmująca rozwiązanie stosunku prawnego, na podstawie którego świadczona jest praca (innego niż stosunek pracy), z powodu zgłoszenia lub ujawnienia informacji o naruszeniu będzie z mocy prawa bezskuteczna. Ponadto, podobnie jak w przypadku osób pozostających w stosunku pracy, zgłaszającemu przysługiwać będzie prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.
Ustawa wyłączy możliwość pociągnięcia sygnalisty do odpowiedzialności dyscyplinarnej. Również wyłączona zostanie odpowiedzialność zgłaszającego, w tym odpowiedzialność za szkodę, z tytułu naruszenia praw innych osób lub obowiązków określonych w przepisach prawa, w szczególności w przedmiocie zniesławienia, naruszenia dóbr osobistych, praw autorskich, przepisów o ochronie danych osobowych oraz obowiązku zachowania tajemnicy, w tym tajemnicy przedsiębiorstwaz powodu zgłoszenia lub publicznego ujawnienia informacji o naruszeniu. Projekt zakłada, że zgłoszenie (publiczne ujawnienie) dokonane na warunkach ustawowych wprost zakwalifikowane zostanie do okoliczności wyłączających bezprawność, tzw. kontratypów. Natomiast osoba, której prawa zostaną naruszone w związku z niezasadnym zgłoszeniem lub ujawnieniem dotyczącej jej informacji, tj. dokonanym z naruszeniem przepisów ustawy, będzie mogła dochodzić naprawienia wyrządzonej jej szkody na zasadach ogólnych.
Ponadto projekt ustawy przewiduje sankcję bezskuteczności w stosunku do wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia umowy w obrocie gospodarczymz powodu zgłoszenia naruszenia, której stroną będzie zgłaszający.
Zgłoszenie nie będzie mogło również stanowić podstawy niekorzystnego ukształtowania praw zgłaszającego w sferze uprawnień lub obowiązków, co do których orzekać będą organy administracyjne.
Praw wynikających z ustawy nie będzie można się zrzec. Nieważne będzie również przyjęcie przez sygnalistę odpowiedzialności za szkodę powstałą z powodu dokonania zgłoszenia.
Projektowana ustawa przewiduje sankcję nieobowiązywaniaprzepisów rangi podustawowej – układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów, określających prawa i obowiązki stron stosunku pracyw zakresie, w jakim choćby pośrednio wyłączałyby one lub ograniczały prawo do dokonania zgłoszenia lub ujawnienia informacji o naruszeniu.
Ustawa wprowadzi nieważność z mocy prawa tzw. klauzul kneblujących tj. klauzul ograniczających możliwość zgłoszenia lub ujawnienia informacji o naruszeniu, które mogłyby być zamieszczane w umowach o pracę lub innych aktach, na których podstawie powstaje lub kształtowany jest stosunek pracy lub też w oparciu o które świadczona jest praca. Projektowana ustawa, za podejmowanie działań odwetowych wobec osoby, która dokona zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, przewiduje sankcję karną w postaci grzywny, kary ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.
