W najnowszym wykazie rządowych prac legislacyjnych znalazł się projekt ustawy wdrażającej dyrektywę dotyczącą sygnalistów.
Zakres regulacji przepisów a także termin ich wejścia w życie nie ucieszy najpewniej przedsiębiorców.
Pozytywnie należy ocenić fakt, że saga związana z wdrażaniem dyrektywy 2019/1937 zdaje się zbliżać ku końcowi. Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów ustalony został na I kwartał 2024 r. Projekt ma na celu wdrożenie dyrektywy UE dotyczącej ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa, a jego pilny charakter wynika z terminu wdrożenia dyrektywy oraz postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości UE przeciwko Polsce.
W najnowszej wersji projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (sygnalistach) doszło do kilku istotnych zmian. Wydaje się, że najdalej idącą w skutkach zmianą jest zastąpienie Państwowej Inspekcji Pracy Rzecznikiem Praw Obywatelskich (RPO) jako organem wsparcia. Ponadto, na żądanie składającego zgłoszenie zewnętrzne będzie wydawane zaświadczenie o podleganiu ochronie przed działaniami odwetowymi. Wcześniej wydanie zaświadczenia było obowiązkiem organu. Zrezygnowano przy tym z procedury weryfikacji prawdopodobieństwa zaistnienia naruszenia prawa, którego zgłoszenie dotyczy.
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) podkreśla, że Rzecznik Praw Obywatelskich będzie w aktualnym kształcie projektu pełnić funkcję instytucji wspierającej sygnalistów. Ministerstwo wskazuje przy tym, że pełnienie tej roli przez RPO jest zasadne ze względu na fakt, iż przyjmowanie zgłoszeń łączyłoby się w tej instytucji z funkcją udzielania wsparcia i informacji zgłaszającym naruszenia. Za wyborem RPO przemawia fakt, że organ ten jest powołany do ochrony praw obywateli, a jego niezależność i niezawisłość gwarantuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Rzecznik Praw Obywatelskich będzie wypełniał dwie istotne z punktu widzenia ustawy zadania: udzielanie wsparcia zgłaszającym naruszenia prawa oraz przyjmowanie zgłoszeń zewnętrznych. Instytucja wsparcia przeprowadzi wstępną weryfikację zgłoszenia i przekaże je właściwemu organowi do podjęcia dalszych działań, co ma zwiększyć efektywność procesu zgłaszania. Oznacza to także powrót do koncepcji z pierwszego projektu ustawy.
Zadania instytucji wsparcia (RPO) nie będą jednak obejmowały pełnej merytorycznej weryfikacji zgłoszenia.
Dotyczyć one będą wsparcia i udzielenia niezbędnych informacji zgłaszającemu, dokonania wstępnej weryfikacji zgłoszenia i przekazania go organowi właściwemu do podjęcia działań następczych. Wydaje się to być sensownym rozwiązaniem, z punktu widzenia zgłaszającego, który nie dysponując dostateczną wiedzą w zakresie tego do jakiej instytucji zgłosić dane naruszenie, nie będzie musiał znać szczegółowego zakresu działania organów publicznych właściwych do zajęcia się sprawą. Zostanie ono odpowiednio skatalogowane i przekazane już przez samą instytucję wsparcia, do której zgłoszenie wpłynie.
Projekt ustawy jest szeroko krytykowany przez różne środowiska zainteresowane jego treścią. Na szczególną uwagę zasługują zastrzeżenia dotyczące zakresu przedmiotowego zgłoszeń. Wciąż wyłączone są z niego naruszenia dotyczące spraw pracowniczych. Kłóci się to ze społecznym odbiorem zagadnienia sygnalistów. Dodatkowo ustawa jest w wielu miejscach nieściła. Poza zakresem regulacji pozostaje zasadniczo rodzaj działań następczych, jakie mają być podjęte w celu bezstronnego i rzetelnego postępowania sprawdzającego. Oznacza to przerzucenie na przedsiębiorców decyzji co do sposobu prowadzenia quasi-śledztw. Odpowiedzialność za rzetelność i poprawność tych działań będzie spoczywać na nich.
Na odrębne omówienie zasługuje kwestia proponowanego terminu wejścia w życie ustawy. Przyjęcie dość ambitnego planu uchwalenia przepisów w terminie krótszym niż 3 miesiące musi budzić sporą konfuzję. Przepisy te w odniesieniu do znacznej części podmiotów (przedsiębiorców zatrudniających powyżej 250 osób oraz podmiotów publicznych) są opóźnione już o ponad dwa lata. Wobec Polski wszczęto już także postępowanie mające na celu nałożenia kary za tak znaczne opóźnienie, ale trzeba mieć świadomość, że do nałożenia tej kary jeszcze daleka droga. Dziwi zatem fakt, że rząd chce pracować na zewsząd krytykowanym projekcie pochodzącym od poprzedników. Dodatkowo w niedawnym komunikacie zapowiadano, że zmiany dotyczące przedsiębiorców będą wprowadzane z minimum 3-miesięcznym terminem vacatio legis. Jedna zaś z głównych zmian w aktualnym projekcie polega na skróceniu i tak niedługiego okresu vacatio legis z 2 do 1 miesiąca.
Robert Gruz – adwokat
Wiktor Klimczewski – aplikant adwokacki